W praktyce bardzo często spotykamy się z sytuacją polegającą na konieczności dokonania czynności prawnej między dwoma podmiotami, w których imieniu ma działać ta sama osoba. Przy zawieraniu umowy pomiędzy spółką kapitałową a członkiem jej zarządu, pomiędzy spółką osobową a jej wspólnikiem lub w niektórych okolicznościach także pomiędzy spółką osobową a spółką kapitałową  może się okazać, że obie strony umowy są formalnie reprezentowane przez tę samą osobę. Czy zawarcie umowy w taki sposób jest zgodne z wymogami, które stawia prawo?

Aktualnie obowiązujące przepisy kodeksu spółek handlowych regulują kwestie dotyczące zawierania umowy między spółką kapitałową (czyli spółką z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółką akcyjną) a członkiem jej zarządu. Zgodnie z art. 210 § 1 k.s.h. ograniczenie prawa reprezentacji spółki z ograniczoną odpowiedzialnością dotyczy wszelkiego rodzaju umów pomiędzy samą spółką a członkiem jej zarządu – w takim układzie spółkę powinna reprezentować rada nadzorcza lub pełnomocnik powołany uchwałą zgromadzenia wspólników. Celem niniejszego przepisu jest ochrona interesów spółki kapitałowej na wypadek zagrożenia konfliktem interesów, który potencjalnie może mieć miejsce gdy członek zarządu zawiera umowę „z samym sobą”.  

W przeciwieństwie do wyżej wskazanej regulacji dotyczącej spółek kapitałowych, kodeks spółek handlowych nie wskazuje zasad lub ograniczeń w analogicznych sytuacjach mających miejsce w odniesieniu do spółek osobowych. Aby rozstrzygnąć ewentualne wątpliwości wynikające z braku jasnych wskazówek w kodeksie spółek handlowych, możemy posłużyć się przepisem art. 108 kodeksu cywilnego, który reguluje proces dokonywania czynności prawnych przez pełnomocnika reprezentującego obie strony. W takich przypadkach, jeżeli z treści czynności prawnej wyłączone jest potencjalne naruszenie interesów spółki osobowej, taka reprezentacja przy zawieraniu umów pomiędzy spółką osobową a jej wspólnikiem nie stoi na przeszkodzie do skutecznego zawarcia umowy.

Przy zawieraniu umowy pomiędzy spółką osobową a spółką kapitałową, osobą uprawnioną do reprezentacji może być ta sama osoba. Jako przykład może posłużyć sytuacja dokonywania czynności pomiędzy dwiema spółkami, w której jedna osoba będąca wspólnikiem spółki jawnej uprawnionym do jej reprezentacji pełni jednocześnie funkcję prezesa zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Zgodnie z kodeksem spółek handlowych, spółka jawna może we własnym imieniu nabywać prawa i zaciągać zobowiązania, posiada majątek stanowiący wszelkie mienie wniesione jako wkład lub nabyte przez spółkę w czasie jej istnienia a odpowiedzialność za jej zobowiązania wspólnicy ponoszą dopiero w razie bezskutecznej egzekucji z majątku spółki. Wszystkie wymienione cechy pozwalają przyjąć, że spółka jawna należy do kategorii jednostek organizacyjnych, którym ustawa przyznała zdolność prawną bez nadania osobowości prawnej. W nawiązaniu do opisywanego przykładu zawarcia umowy pomiędzy spółką osobową a spółką kapitałową w razie reprezentacji przez tę samą osobę, należy więc zauważyć, że wspólnik spółki jawnej występuje wtedy jedynie jako reprezentant tzw. ułomnej osoby prawnej (inaczej: podmiotu ustawowego).

W związku z powyższym, przepis art. 210 § 1 k.s.h. nie znajdzie zastosowania do umów zawieranych ze spółką osobową, której wspólnikiem jest członek zarządu w spółce kapitałowej. Jak wynika z postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 11 marca 2010 r. (sygn. akt IV CSK 413/09), w takich sytuacjach powinniśmy opierać się na wspomnianym już art. 108 k.c. i podjąć decyzję, czy zawarcie umowy w taki sposób mogłoby stworzyć potencjalne zagrożenie dla interesów spółki - nie musimy jednak obawiać się bezwzględnej nieważności takiej umowy.