Według istoty przepisów ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe (dalej: „p.u.”), celem postępowania upadłościowego jest oczywiście zaspokojenie wierzycieli, jednakże wobec osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej, podstawowym zamiarem jest osiągnięcie skutku w postaci redukcji lub umorzenia zobowiązań, czyli tzw. oddłużenia. Ogłoszenie upadłości konsumenckiej jest więc pewnego rodzaju „drugą szansą” w sytuacji ciągłego braku możliwości uregulowania swoich długów, a postępowaniu upadłościowemu przyświeca zasada zachowania równowagi pomiędzy ochroną praw wierzycieli a godnością człowieka, której obowiązek ochrony przez władze publiczne wynika z art. 30 Konstytucji. Wraz z nowelizacją przepisów ustawy p.u., która wchodząc w życie z dniem 24 marca 2020 r. zliberalizowała wiele kwestii dotyczących upadłości osób fizycznych, liczba pozytywnie rozpatrywanych wniosków o ogłoszenie upadłości konsumenckiej znacznie wzrosła.

Wniosek o ogłoszenie upadłości jest składany na formularzu i podlega stałej opłacie w wysokości 30 zł. Może go złożyć zarówno konsument (dłużnik), jak i jego wierzyciele. W przeciwieństwie do postępowania upadłościowego prowadzonego wobec przedsiębiorców, do ogłoszenia upadłości konsumenckiej nie wymaga się wielości wierzycieli – zgodnie z art. 491² ust. 2 p.u. postępowanie prowadzi się także wtedy, gdy dłużnik ma tylko jednego wierzyciela. Warto również wspomnieć o sytuacji byłych przedsiębiorców, którym wraz z nowelizacją przepisów ułatwiono drogę do ogłoszenia upadłości w momencie, w którym nie prowadzą już działalności. Wcześniej na przedsiębiorcy prowadzącym jednoosobową działalność gospodarczą ciążył obowiązek zgłoszenia wniosku o upadłość w momencie powstania niewypłacalności – gdy nie zrobił tego (będąc jeszcze przedsiębiorcą) w terminie, nie mógł ubiegać się o ogłoszenie upadłości konsumenckiej po zaprzestaniu prowadzenia działalności przez okres 10 lat. Aktualnie były przedsiębiorca może złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości jako konsument już następnego dnia od zakończenia prowadzenia działalności tj. od dnia wykreślenia z rejestru.

Fundamentalną przesłanką do ogłoszenia upadłości jest niewypłacalność, charakteryzująca się trwałą utratą zdolności do zaspokajania i wykonywania wymagalnych zobowiązań finansowych. Przy rozpatrywaniu wniosku o ogłoszenie upadłości sąd bierze pod uwagę wyłącznie fakt istnienia niewypłacalności – nie bada już istniejącej przed nowelizacją przesłanki obligatoryjnego oddalenia wniosku, czyli sytuacji gdy dłużnik sam doprowadził do swej niewypłacalności lub umyślnie bądź wskutek rażącego niedbalstwa istotnie zwiększył jej stopień. Weryfikacja takich okoliczności następuje już po wydaniu postanowienia o ogłoszeniu upadłości, w ramach dalszego etapu postępowania, przede wszystkim w zakresie ustalania przez sąd planu spłaty i ewentualnej możliwości umorzenia zobowiązań.

Postępowanie upadłościowe dotyczące osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej można podzielić na trzy główne etapy. Pierwszy z nich to postępowanie w przedmiocie ogłoszenia upadłości, które rozpoczyna się od momentu złożenia wniosku, a kończy w dniu wydania przez Sąd postanowienia o ogłoszeniu upadłości (bądź postanowienia o jego oddaleniu). Kolejny krok to właściwe postępowanie upadłościowe, w którym dłużnik staje się „upadłym” oraz traci zarząd nad swoim majątkiem, nazywanym od tego momentu „masą upadłości”. Wszelkie postępowania wszczęte wobec upadłego przed ogłoszeniem upadłości ulegają zawieszeniu. Na tym etapie kluczową rolę odgrywa syndyk – przeprowadza on likwidację majątku wchodzącego w skład masy upadłości i przyjmuje zgłoszenia wierzytelności. Po ich weryfikacji, obowiązkiem syndyka jest sporządzenie projektu planu spłaty wierzycieli i złożenie go do sądu. Ostatnia faza postępowania upadłościowego, odbywająca się już bez udziału syndyka, polega na wydaniu przez sąd postanowienia o ustaleniu planu spłaty wierzycieli albo umorzeniu (lub warunkowym umorzeniu) zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty. Sąd, biorąc pod uwagę okoliczności sprawy, możliwości i sytuację upadłego, ustala więc plan proporcjonalnego zaspokojenia wierzycieli w odpowiednim zakresie oraz terminie – całkowite umorzenie zobowiązań występuje jedynie w wyjątkowych sytuacjach, za którymi przemawiają względy humanitarne.

Postępowanie w przedmiocie ogłoszenia upadłości osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej to wymagający proces, trwający nawet kilka lat. Postanawiając o złożeniu wniosku o ogłoszenie upadłości należy mieć świadomość przebiegu oraz skutków takiej decyzji. Doświadczenie profesjonalnego pełnomocnika może merytorycznie wspomóc niewypłacalnego konsumenta zarówno w pierwszym stadium formalności związanych ze sporządzeniem wniosku o ogłoszenie upadłości, jak i w dalszych etapach takiego postępowania.